پایگاه تاریخی لیلان

شهرستان ملکان در حدود مرز جنوب غربی بین آذربایجان شرقی به آذربایجان غربی و کردستان و در قسمت جنوب غربی دریاچه ارومیه و به فاصله 10 کیلومتری آن واقع شده است. این شهرستان با بناب، هشترود، مراغه و میاندوآب همسایه می باشد. شهرستان ملکان از دو بخش مرکزی و لیلان تشکیل یافته است. 

بخش لیلان تا مرکز شهرستان، 21 کیلومتر فاصله دارد. مرکز بخش لیلان، شهر لیلان است و موقعیت فعلی مرکز بخش و منازل مسکونی اهالی لیلان بر روی محوطه باستانی قلعه بختک قراردارد. این اثر تاریخی، فرهنگی در سال 1379 با شماره 2780، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. همچنین تعداد 22 تپه از تپه های اقماری، به ثبت رسیده است و مدارک مربوط به پرونده های ثبتی 32 تپه دیگر، در دست اقدام برای ثبت در فهرست آثار ملی ایران می باشد. 

جاده ارتباطی شهر لیلان از سمت غرب، قبل از رسیدن به شهر لیلان، دیوار غربی قله را تخریب نموده است. این محوطه حدود 1200 متر طول و 1000 متر عرض دارد. قسمت های زیادی از سطح تپه و اطراف قلعه توسط کشاورزان و اهالی، با گذشت سالیان، تسطیح و تبدیل به زمین های کشاورزی و تاکستان شده است. 

قلعه بختک یکی از محوطه های نادر و استثنایی در منطقه شمال غرب کشور است و توجه بسیاری از باستان شناسان و محققان را به خود جلب کرده است.

آقای ولفرام کلایس، بررسی هایی در حصار قلعه بختک داشته است و طبق نظر وی، تاریخ دقیقی را نمی توان در خصوص قلعه اعلام نمود ولی آثار هزاره اول پیش از میلاد تا دوره اسلامی (ایلخانی) را می توان در سطح محوطه مشاهده کرد. 

همچنین در سال 1363 آقای دکتر علی اصغر میرفتاح از قلعه بختک بازدید نموده و طی گزارشی با توجه به ابعاد خشتها (9*40*40) و دیوارهای با ارتفاع 3 الی 10 متر، آن را یک دژ مربوط به دوره ساسانی و ماقبل از آن می داند. شاید نام بختک از همان دوره ساسانیان بر این قلعه داده شده است. 

در سال 1367 آقای امیری در مدت یک ماه اقدام به بررسی و گمانه زنی در قلعه می نماید و در گزارش مقدماتی خود، یافته های معماری از حصار قلعه و همچنین بررسی باستان شناختی منطقه لیلان را ارائه می نماید. 

در سال 1380 آقای علی صدرایی، عضو هیئت علمی پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی کشور، برنامه پژوهشی و گمانه زنی به منظور تعیین حریم محوطه باستانی قلعه بختک با همکاری اداره کل میراث فرهنگی استان در منطقه حضور یافته و در این برنامه جهت جلوگیری از تخریب قلعه و همچنین جهت تعیین نمودن حریم قلعه و حصار آن، چندین گمانه در منطقه باستانی بختک ایجاد نموده و گزارش مصور آن را به پژوهشکده میراث فرهنگی کشور ارائه نموده اند. 

در سال 1386 در اولین اقدام عملی، نقشه محدوده قلعه و نیز عکس ماهواره ای محوطه تهیه شد. همچنین طی سال 1386 حریم و محدوده قلعه به صورت روشمند، نمونه برداری سفالی شد و امور پژوهشی و کتابخانه ای آن هم اکنون نیز ادامه دارد. 

اقدامات صورت گرفته در سال طی سال 1386 در حوزه تاریخی فرهنگی قلعه بختک، به شرح زیر آورده میشود: 

1– نقشه برداری محوطه. 
2– تهیه عکس هوایی. 
3– کسب مجوز ایجاد پایگاه پژوهشی. 
4– تهیه پرونده های ثبتی از تپه های اقماری. 
5– بررسی و شناسایی باستان شناسی محدوده قلعه. 
6– نصب تابلوهای راهنما برای تمامی تپه های شناسایی شده در محدوده قلعه بختک.